Osmanlı Devlet Teşkilatında Kapıkulu Ocakları I ve Yeniçeriliğin Tarihi I Kitaplarının Değerlendirmesi

1. Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapıkulu Ocakları I Kitabının Değerlendirmesi

İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapıkulu Ocakları I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988, 770 sayfa. ISBN: 9780000007025.

İsmail Hakkı Uzunçarşılı'nın Osmanlı Devleti Teşkilatında Kapıkulu Ocakları adlı eseri, Türk Tarih Kurumu tarafından 1984 yılında iki cilt hâlinde yayımlanmış kapsamlı bir akademik çalışmadır. Eser, Osmanlı askeri teşkilatını üç ana bölümde incelerken, özellikle metodolojik yaklaşımıyla dikkat çekmektedir. Uzunçarşılı'nın çalışmasının en güçlü yanı mühimme defterleri, Kavanin-i Yeniçeriyan ve Bizanslı tarihçi Halkondil gibi birinci el kaynakları etkin bir şekilde kullanmasıdır. Bu kaynak kullanımı, eserin akademik güvenilirliğini artıran önemli bir faktör olarak öne çıkmaktadır. Yazar, Osmanlı askeri teşkilatının kuruluşundan gelişimine kadar geçen süreci sistematik bir şekilde ele alırken konuyu sadece kurumsal boyutuyla değil, sosyal ve kültürel boyutlarıyla da incelemiştir.

Eserin dikkat çeken bir diğer özelliği, askeri teşkilatın gelişim sürecini kronolojik bir düzen içinde sunmasıdır. Orhan Bey döneminden başlayarak aşiret kuvvetlerinden düzenli orduya geçiş süreci, Acemi Ocağı'nın kuruluşu ve Yeniçeri Ocağı'nın gelişimi detaylı bir şekilde analiz edilmiştir. Özellikle Devşirme sistemi, Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı'nın işleyişi hakkındaki ayrıntılı bilgiler, eserin literatürdeki önemini artırmaktadır.

Bununla birlikte eserin bazı sınırlılıkları da bulunmaktadır. Örneğin Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı'nın kesin kuruluş tarihleri gibi bazı temel konularda net bilgiler sunulamaması, dönemin kaynaklarındaki belirsizliklerden kaynaklansa da eserin önemli bir eksikliği olarak göze çarpmaktadır. Ayrıca 1984 basım tarihli olması sebebiyle güncel araştırmaların bulgularını içermemesi de eserin bir diğer sınırlılığıdır.

Sonuç olarak Uzunçarşılı'nın bu çalışması, Osmanlı askeri teşkilat tarihi açısından temel başvuru kaynaklarından biri olma özelliğini korumaktadır. Eserin kapsamlı metodolojisi, güvenilir kaynak kullanımı ve detaylı analizleri, özellikle akademik çalışmalar için değerli bir kaynak oluşturmaktadır. Bununla birlikte güncel araştırmalarla birlikte değerlendirilmesi, eserin daha verimli kullanılmasını sağlayacaktır.

2. Yeniçeriliğin Tarihi 1 Yeniçeri Ocağının Teşkilat Yapısı ve Nefer Kaynağı Kitabının Değerlendirmesi

Abdulkasim Gül, Yeniçeriliğin Tarihi 1 Yeniçeri Ocağının Teşkilat Yapısı ve Nefer Kaynağı, Küre Yayınları, 2022, 431 sayfa. ISBN: 9786057646774.

Abdulkasim Gül'ün 2022 yılında Küre Yayınları tarafından yayımlanan Yeniçeriliğin Tarihi adlı eseri, doktora tezi olarak hazırlanmış güncel bir akademik çalışmadır. Eser, Osmanlı askeri teşkilatının önemli bir kurumu olan Yeniçeri Ocağı'nı iki ana bölümde ele almaktadır.

Çalışmanın en önemli katkılarından biri, Yeniçeri Ocağı'nı daha geniş bir coğrafi perspektiften ele almasıdır. Giriş bölümünde Mısır Yeniçerileri, Garp Ocakları ve Yerli Yeniçeriler gibi daha önce yeterince incelenmemiş konulara yer vermesi, eseri literatürdeki diğer çalışmalardan farklı kılmaktadır. Özellikle 16. yüzyılın başında tesis edilen ve serhat kalelerinde görev yapan Yerli Yeniçeriler hakkındaki detaylı bilgiler, Osmanlı askeri teşkilatının taşradaki yapılanmasını anlamamız açısından önemlidir.

Gül'ün çalışmasının bir diğer güçlü yanı, devşirme dışı yollarla Yeniçeri olma konusuna geniş yer vermesidir. Kul karındaşı, kuloğlu gibi farklı kategorilerin detaylı incelenmesi, Yeniçeri Ocağı’na katılım yollarının sanılandan daha çeşitli olduğunu göstermektedir. Yazar, Kavanin-i Yeniçeriyan ve Tarih-i Selaniki gibi birinci el kaynakları kullanarak Ocağın bozulma sürecini de objektif bir şekilde ele almıştır. Eserin metodolojik açıdan dikkat çeken özelliklerinden biri, özellikle ikinci bölümde kullanılan tablolar ve sistematik verilerdir. Yeniçeri ağalarının ismi, tayin tarihi, önceki ve sonraki görevleri gibi bilgilerin tablolar hâlinde sunulması, çalışmanın akademik değerini artırmaktadır.

Bununla birlikte Yeniçerilerin mevcudu gibi bazı konularda önceki çalışmalarla aynı bilgilerin tekrarlanması, eserin sınırlılıklarından biri olarak değerlendirilebilir. Ancak bu durum, kullanılan kaynakların sınırlılığından kaynaklanmaktadır.

3. İki Kitabın Karşılaştırılması

Sonuç olarak Gül'ün çalışması, özellikle Yeniçeriliğin taşra boyutu ve alternatif katılım yolları gibi yeni perspektifler sunması bakımından literatüre önemli bir katkı sağlamaktadır. Güncel bir akademik çalışma olması ve sistematik veri sunumu, eseri araştırmacılar için değerli bir kaynak hâline getirmektedir. İsmail Hakkı Uzunçarşılı ve Abdulkasim Gül’ün aynı konu hakkında yazmış olduğu bu iki eseri incelediğimizde göze çarpan belli başlı farkları şu şekilde sıralamak mümkündür:

• Kapsam farkı: Abdulkasim Gül'ün Yeniçeriliğin Tarihi adlı eseri, Uzunçarşılı'nın kitabına göre daha spesifik bir konuya odaklanmıştır. Gül'ün kitabı sadece Yeniçeri Ocağı'na odaklanırken Uzunçarşılı'nın eseri Kapıkulu Ocakları'nı daha geniş bir çerçevede ele almıştır.

• Güncellik: Gül'ün kitabı 2022'de yayımlanmış olduğundan, daha güncel araştırma ve bulguları içerme potansiyeline sahiptir. Bu açıdan Gül’ün kitabı, Uzunçarşılı'nın 1984'te yayımlanan eserini tamamlayıcı niteliktedir.

• Yeni bilgiler: Gül'ün kitabı, Uzunçarşılı'nın eserinde detaylı olarak ele alınmayan Mısır Yeniçerileri, Garp Ocakları ve Yerli Yeniçeriler gibi konulara yer vermesi Yeniçeri Ocağı'nın farklı coğrafyalardaki uygulamalarını anlamak açısından önemlidir.

• Metodoloji: Gül'ün eserinde tablolar kullanılması, verilerin daha sistematik bir şekilde sunulması okuyucuların bilgiyi daha kolay kavramasını sağlamaktadır.

• Kronolojik kapsam: Gül'ün kitabı, 18. ve 19. yüzyıllardaki gelişmelere daha fazla yer ayırmıştır. Bu durum Yeniçeri Ocağı'nın son dönemlerini anlamamız açısından önemlidir.

• Bozulma süreci: Gül'ün kitabı, Yeniçeri Ocağı'nın bozulma sürecine dair daha spesifik örnekler ve tarihler vermiştir. Bu durum kurumun çöküş sürecini daha net bir şekilde anlamamıza yardımcı olmaktadır.