Kürtçenin İlk Gramer Kitabı: Gramatica e Vocabolario Della Lingua Kurda
- Ümit İşlek
- 21 Oca 2024
- 2 dakikada okunur
Kürtçenin grameri ile ilgili ilk bilimsel kitap olan Gramatica e Vocabolario Della Lingua Kurda, 1787 yılında İtalyan rahip Maurizio Garzoni (1734-1804) tarafından Roma’da bulunan Sacra Congregazione di Propaganda Fide matbaasında bastırılmıştır. Garzoni’nin 18 yıl boyunca Kürtler arasında misyonerlik faaliyeti yürüttüğü esnada derlediği folklor ve dil malzemesinin ortaya çıkardığı sonuç olan bu kitap sayesinde, yazar “Kürdolojinin Babası” olarak anılmıştır. Kürt dilinin Avrupa’da tanınmasında ciddi bir etkiye sahiptir. Kitap, Kürtlerin ve Kürtçenin özgünlüğünü ortaya koyması açısından çok önemlidir.
Genç yaşlarda misyonerlik faaliyetleri amacıyla Osmanlı Devleti’ne gönderilen rahip, söz konusu faaliyetlerini Musul, Bağdat, Hakkâri, Amadiye gibi yerleşim yerlerinde gerçekleştirmiştir. Eleştirel bir gözle bakıldığında rahibin bu kitabı, daha sonra bölgeye gelecek misyonerlere kolaylık sağlaması amacıyla yazdığı düşünülebilir. Özellikle aktarılan bazı folklorik unsurlara Katolik gözüyle bakan yazar, bu bakımdan bilimsel davranmasa da sonuç itibarıyla büyük bir ciddiyetle eşsiz bir kitap ortaya çıkarmıştır.
Bilindiği üzere Kürtçenin ilk sözlük çalışması, klasik Kürt şiirinin büyük üstadı Ehmedê Xanî tarafından 1682 yılında Nûbihara Biçûkan ismiyle kaleme alınmıştır. Bu eser yalnızca Arapça-Kürtçe sözlükten meydana gelmektedir. Gramatica e Vocabolario Della Lingua Kurda’nın büyük kısmı İtalyanca-Kürtçe sözlükten müteşekkildir fakat onun asıl önemi sözlükten önce uzun uzun açıklanan gramer konularıdır. Bu eser Kürtçenin ilk gramer kitabıdır. Burada ön sözde ilkin dil, bazı şiveler, coğrafya hakkında bilgiler veren yazar “Karacûlan”, “İmadiye”, “Colemêrg”, “Cizîra Botan” ve “Bedlîs” şivelerini esas almakta; işlediği gramer konularını örneklemektedir.
Önsözden sonra sırasıyla alfabe, sayılar, çekimler, zamirler, fiiller, fiil çekimleri, günler, aylar, mevsimler, organlar, akrabalık isimleri, diyaloglar, sözlük, ibadet metinleri ve sonuç kısımları mevcuttur. 75 ile 282. sayfalar arasında yer alan sözlükte yaklaşık 5000 kelime mevcuttur. Önsözde Kürtçe üzerine uzun uzun değerlendirmelerde bulunan yazar birçok folklorik bilgi de vermektedir. Alfabe kısmı Latin ve Arap harfleriyle karşılaştırmalı olarak verilmiştir. Sonrasındaki tüm kısımlar Latin harfleriyle gösterilmiş bu kitap, aynı zamanda Kürtçenin Latin harfleriyle yazılmış ilk kitabıdır.
Kitap çok uzun yıllar gözlerden uzak kalmış ve bilinememiştir. Ancak 2013 yılında Avesta Yayınları tarafından bir tıpkıbasımı gerçekleştirilerek okuyucularla buluşturulmuştur. Söz konusu yayında İtalyan Kürdolog Mirella Galletti’nin Garzoni hakkında yazdığı bir yazının İngilizce ve Kürtçesi de yer almaktadır.
Kaynakça
Bağlar, Y. (2013). “Bilinen İlk Kürtçe Gramer Kitabı ve İtalyanca-Kürtçe Sözlük (1787): Grammatica E Vocabolario Della Lingua Kurda.” 5 Haziran 2021. http://yilmazbaglar.blogspot.com/2013/03/bilinen-ilk-kurtce-gramer-kitab-ve.html
Galetti, M. (2006, September). Kurdistan and Its Christians. World Congress of Kurdish Studies. Irbil. https://web.archive.org/web/20090210082050/http://www.institutkurde.org/en
/conferences/kurdish_studies_irbil_2006/Mirella+GALETTI.html
Garzoni, M. (2013). Gramatica e Vocabolario Della Lingua Kurda. Avesta.
Garzoni, M. (1787). Gramatica e Vocabolario Della Lingua Kurda.
Comments