Duanwu Festivali (端午节)

Çincenin tonlu bir dil olduğunu ve aynı tonda okunan birden fazla karakterin bulunabildiğini duymuşsunuzdur. Buna Zhao Yuanren'in (赵元任) 1930 yılında, sadece “shi” olarak okunan karakterlerden oluşan hoş bir hikaye yazması örnek olarak gösterilebilir. Kelimelerin ve sayıların anlamlarına veya telaffuz edildikleri sesin sesteşlerine ya da çağrıştırdıkları diğer anlamlara göre değer vermeyi seven bu kültürün insanları, Çin geleneksel takvimine göre “beşinci ayın beşinci günü” demek olan 端午 (Duanwu) için, 初五 (Chuwu: tekrarlanan beş) sözcüğündeki 初 (Chu) yerine kimi yerde “başlangıç” [初始 (Cushi)] anlamındaki 端 (Duan) sözcüğünü kullanmışlardır.

五 (Wu: beş) sözcüğü yerine de güneşin tam tepede olduğu zaman dilimini belirten 午 (Wu) karakterini yakıştırmışlar, bazı yerlerde 重五 (Chongwu: tekrarlanan) demişler; daha sonraları ise yaygınlaşacak olan 端午 (Duanwu)’yu kullanmışlardır (Duanwu’yu tabir eden daha birçok isim vardır, bunlar etik değerlere ve geleneklerde kullanılış şekillerine göre çeşitlilik göstermektedir.).

2000 küsur yıldır kutlanan bu geleneğin kutlanıldığı alanda, kitleyle birlikte kutlamalara eklenen çeşitli yiyecek, içecek ve aktivitelerle bu bölgenin neredeyse her yerinde tam bir bayram havası yaşanmaktadır. Çin’in dört önemli bayramından birisi olan 端午 Duanwu Bayramı günümüzde resmi tatildir ve kendini Dünya Manevi Kültür Mirasları arasına yazdırmıştır. İlk kutlanıldığı zamanlarda Çinliler bu bayramı hastalıklardan kurtulma ve hastalıkları önleme günü olarak kutlamıştır (Bunun için genelde pelin otunu ya da hazanbeli (Acorus calamus) güzel şekilli bir beze sarıp ya da direk dal olarak kapı üstlerine asarlar. Bu otların kokusunun sineği, böceği ve hastalıkları kovduğu; aynı zamanda kötü ruhları da kovduğu düşünülür.).

Savaşan Devletler Dönemi’nin öncesinde Çin’in güney kesiminde (Chu ülkesinin doğusunda) ejder (bot) kayıkları yarışması düzenlenip adaklar adanırmış. Savaşan Devletler Dönemi’nin son zamanlarına doğru Chu Devleti’nin yüksek bir kademesinde memur ve aynı zamanda şair olan vatansever 屈原 (Quyuan), Chu Devleti yıkılınca M.Ö. 278 yılında Çin takviminde ise beşinci ayın beşinde kendini Miluo Nehri’ne atmış. Halk tarafından, zamanla bu değerleri unutmamak için, kutlamalarda pelin otu ve 粽子 (Zongzi: Çin dolması) yapılıp nehire bırakılmış, ejder kayıklarıyla yarışlar düzenlenmiş. Kutlamalar zamanla bu şekilde diğer aktivitelerle birleşmiş ve kutlamaların çeşitliliği artmış, Duanwu Festivali daha renkli bir hâl almış (Quyuan haricinde yine aynı tarihte bir ideal uğruna can veren 伍子胥 (Wu Zixu), 曹娥 (Cao'e), 秋瑾 (Qui Jin) gibi halka örnek kimseler de anılmaktadır.).

Festivalde Yapılan Aktiviteler

Ejderha Tekne Yarışı (划龙舟)

Genel olarak Çin’in güney ve güneydoğu bölgesinde (pirinç ekilen, nehir ya da liman olan bölgelerde) yaygın olan ejderha teknesiyle yapılan aktiviteler araştırmalara göre beş bin yıl öncesine; Quyuan’i hatırlama için yapılan yarışlar iki bin küsur yıl öncesine dayanmaktadır. Birçok hanedanın (Tan, Song, Yuan, Ming, Qing hanedanlıkları) hükümdarları su kenarından bu yarışları izlemiştir.

Önünde ejderha başı, arkasında ejderha kuyruğu ve etrafı ejderha figürleriyle süslenmiş olan teknelerle başlayacak yarışta öncelikle ejderha çağırılır, akabinde geçmişteki atalar ve diğer koruyucu ruhlar için adaklar adanır. (Adak olarak tavuk, pirinç, et, meyve, Çin dolması gibi gıdalar hazırlanır. Ayrıyeten mum, tütsü ve kağıt paralar yakılır.) İnsanlar ejderhanın ruhuna ibadet ederken çok ciddidir. İnsanlar, tarım hasadının verimli olması, yağmurun zamanında ve dengeli yağması, doğal felaketlerin yaşanmaması, kötü ruhların uzak durması, bütün işlerin yolunda gitmesi için umutlarını ifade edecek dualarda bulunur.

Tekne sürüldüğü sırada şarkılar söylenirken bir yandan eğlenilir, bir yandan da şarkının ritmiyle hız korunur.

Uçurtma Uçurma (放风筝)

Çin’in güney bölgesinde, bayramlarda çocuklar uçurtma uçururlar.

Kapıların Üzerine Pelin Otu ve Hazanbel Asılması (挂艾草与菖蒲)

端午(Duanwu) yaza girildikten sonraki ilk bayramdır. Yaz, hava sıcaklığıyla birlikte hastalıkların da arttığı bir zaman dilimidir. Bu yüzden çok uzun yıllardan beri halk, kapısının üzerinde asılı pelin otu ile hazanbel (Acorus calamus) ve onların kendine özgü kokusuyla hastalıkların, haşeratın ve kötü ruhların eve girmesini önlemiştir. Tabii günümüzde pelin otunun kötü ruhları kovduğu efsaneleri eskilerde kalmış, şimdilerde daha çok Çin tıbbında kullanılmaktadır.

Çin Dolması Zongzi (粽子)

Zongzi’nin, Çin’in dışında Japonya, Kore, Tayvan, Tayland, Myanmar, Singapur, Malezya hatta Meksika’da bile örneği görülmektedir. Dolmanın içi, ana ürünü pirinç dışında yöreye göre çeşitli meyve ve tahıllarla hatta kimi yerlerde etle doldurulmakta ve yine ağız tadına göre tatlı veya tuzlu yapılmaktadır. Dışı zong yaprağından geleneksel bir sarım tarzıyla sarılmaktadır. Hazırlanan dolmalar kazana konup ağzı iyice kapatılmaktadır. Aşağı yukarı 20 dakika kaynatıldıktan sonra dolmalar ters düz edilip tekrar bir 20 dakika kaynatılır. Soğutulduktan sonra servis edilmeye hazır hâle gelir.

Çiçek Çorbasıyla Yıkanmak (沐兰汤)

Duanwu Bayramı’nda içerik olarak temizlenme ve kötü talihi kovma olan çiçek suyuyla yıkanma geleneği yine diğerleri gibi çok eskilere dayanmaktadır. Karışım içerisinde papatyagillerden perrin ve şifalı otlar vardır. Aktivitede önce Han Hanedanlığı’na ait bir kıyafet giymiş genç bir kız tencere içinde şifalı otlarla hazırlanan karışımı getirir, katılanlar sıraya girerler, sırası geldiğinde herkes güzel şeyler için ve ataları için dua eder. Bu sırada pelin otu, hazanbel (Acorus calamus) ve bölgeye göre değişen çeşitli şifalı otları [beş renkli ot (Alternanthera bettzickiana): Impatiens, manolya, selvi yaprağı, mersin kökü, ceviz yaprağı vs.] kişinin üzerinde gezdirirler. Sonra kimi yerde iki elini yavaşça karışıma sokup alın ve boyun bölgesine sürerler, kimi yerlerde de az önce örneklerini verdiğim şifalı bitkilerden yapılan karışımla herkes yıkanır. Söylenilenlere göre bu deri hastalıklarına da iyi gelmektedir.

Şifalı Bitki Toplamak (菜药，采茶、制凉茶)

Duanwu Bayramı’nda genellikle kuzeydeki bazı yörelerde taze ağaç yaprakları ve yabani yapraklar toplanır ve daha sonra buharda ısıtılır. Ardından güneşte kurutulur, bu şekilde bitkiler çay için hazırlanmış olur. Bitki toplamaya çıkıldığında çay yaprakları haricinde şifalı bitkiler ile ilaç yapımında kullanılacak hayvanlar da toplanılır.

Xionghuang İçkisi (雄黄酒)

Geleneksel Çin ilacı olan 雄黄酒 (Xionghuang) içinde çokça arsenik sülfid bileşiği (As₂S₂) vardır. Panzehir etkisi vardır ve birçok hastalığa iyi gelir; yılan ve böcek ısırıklarına, epilepsi, sıtma gibi hastalıklara şifadır. 端午(Duanwu) günü, Huangxiong beyaz ispirto ya da pirinç şarabına karıştırılır. Hazırlanılan Xionghuang içkisiden çocukların içmesi yasaktır, genelde erkekler ve içki içebilen kadınlar içer. Çocukların ise kulağına burnuna, ağzına, alnına, eline, ayağına serpilerek onlarında bu şekilde hastalıklardan korunması ümit edilir. Üzerine içkiden serpilen çocukların alınlarına bir de 王(Wang) karakteri çizilir. 王 (Wang) karakteri kaplanı temsil eder, kaplan da hayvanların kralı olarak anılır. Bu şekilde kötü ruhların da çocuklara yaklaşması engellenmiş olunur.

Geniş Çin coğrafyasında ortak ses olmayı başarmış aileleri, arkadaşları bir araya getiren Duanwu Festivali bu yıl 30 Mayıs’ta dünyaya bir parça renk getirecektir. Çeşitli kültür, örf ve adetlerin yaşandığı alanlarda insanlar bir kez daha ortak payelerde birlikte buluşacaklar. Sosyal anlamda bir araya gelen aileler, yetişkinler, çocuklar kimi yerde Çin dolması saracak, kimi yerde dağa tırmanacak, kimi yerde uçurtma uçuracak ve daha sayısız geleneksel aktiviteleri yaşatmaya devam edecekler. Yani yemesi, içmesi, eğlenmesi, sporu, akraba ziyareti aynı zamanda üzerinde hakkı olan ataya, çocuğuna, iyi ve güzel için, sağlık ve mutluluk için dualar edilecek dilekler tutulacak, diğer tüm şeylerle bu büyük coğrafyada tam bir bayram havası yaşanacak. Bir milleti millet yapan şeyin onun kültürünün ve tarihinin olduğu düşüncesiyle, kültürel değerlerini günümüzde bu denli yaşamaya ve yaşatmaya gayret eden bu büyük milletin bayramı kutlu olsun.